Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά τον Δεκέμβριο του 2016.
“A Sentimental romance”. Σύμφωνα με αναφορές, έτσι είχε χαρακτηρίσει ο ίδιος ο Charles Dickens τη νουβέλα του, A Christmas Carol. Πρόκειται για ένα εμπνευσμένο έργο που πρωτοεκδόθηκε τα Χριστούγεννα του 1843, έτυχε αναγνώρισης σχεδόν αμέσως και παραμένει μέχρι και σήμερα επίκαιρο και συγκινητικό. Όπως αναφέρουν μελετητές, το A Christmas Carol, που περιγράφει το πώς ένας πλούσιος, στριμμένος και εγωκεντρικός άνθρωπος μετανοεί για τα λάθη του και αποφασίζει να βοηθήσει τους συνανθρώπους του μετά από την επίσκεψη που είχε από τρία φαντάσματα την παραμονή των Χριστουγέννων, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις εμπειρίες και τη ζωή του ίδιου του Dickens.
Ο συγγραφέας, που καταγόταν από μια φτωχική, μικροαστική οικογένεια, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο από νωρίς με σκοπό να εργαστεί και να βοηθήσει την οικογένειά του, γεγονός που του κόστισε. Μέσα στο βιβλίο, λοιπόν, περιγράφεται -μεταξύ πολλών άλλων- αυτή η σκληρή παιδική εργασία, που ήταν σχεδόν σύνηθες φαινόμενο στη Βικτωριανή Αγγλία του κάρβουνου, της φτώχειας και των ασθενειών.
Ασθενειών όπως αυτή που είχε διαλύσει το σώμα του “Μικρού Τιμ” και τόσο συγκινητικά περιγράφεται στο βιβλίο. Όπως εξίσου γλαφυρά περιγράφονται οι χαώδεις διαφορές στην ποιότητα ζωής μεταξύ των κοινωνικών τάξεων της εποχής (διαφορών που υφίστανται, βεβαίως, ακόμα και σήμερα) και των διαφόρων γειτονιών του Λονδίνου που επισκέπτεται ο Scrooge μαζί με τα φαντάσματα στο ταξίδι της εξιλέωσης.
Το A Christmas Carol μπορεί να έχει γίνει πλέον μια τηλεοπτική χριστουγεννιάτικη συνήθεια για πολλούς, αλλά πέρα από το κλισέ του πράγματος, είναι επί της ουσίας ένα αριστουργηματικό έργο (επιτρέψτε στον υπογράφοντα έναν επιθετικό προσδιορισμό που βασίζεται στις λίγες γνώσεις του), το οποίο προτείνουμε πρώτα να διαβάσετε στην πρωτότυπη μορφή του και έπειτα να το απολαύσετε στις 10+1 τηλεοπτικές και κινηματογραφικές μορφές του που προτείνουμε σε αυτό το άρθρο.
A Christmas Carol (1984)
Σκηνοθεσία: Clive Donner
Πρωταγωνιστούν: George C. Scott, Frank Finley
Για πολλούς η ταινία του Clive Donner αποτελεί την καλύτερη μεταφορά του βιβλίου σε μικρή ή μεγάλη οθόνη. Για τον υπογράφοντα είναι η δεύτερη καλύτερη (η πρώτη μας επιλογή βρίσκεται παρακάτω). Αλλά σε όποια θέση και αν τοποθετηθεί αυτή η παραγωγή του 1984, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την επιβλητική παρουσία του υπέροχου George C. Scott (Dr. Feelgood, Patton), ο οποίος παίρνει το ρόλο του Scrooge και… φεύγει.
Ο διάσημος Αμερικανός ηθοποιός δίνει μια εκπληκτική ερμηνεία, που συνοδεύεται από σκοτεινή κινηματογράφηση, έναν υπέροχο Cratchit (από τον David Warner) και τον καλύτερο (και σε ό,τι αφορά ερμηνεία, αλλά και εμφάνιση) Tiny Tim. Αυτή η εκδοχή μένει αρκετά πιστή στο βιβλίο και διαθέτει το ίσως καλύτερο soundtrack από όλες τις επιλογές αυτού του άρθρου. Όπως λένε και στο Camden Town: “Must see”.
A Christmas Carol (1999)
Σκηνοθεσία: David Jones
Πρωταγωνιστούν: Patrick Stewart, Richard E. Grant
Τον ξέρουμε ως Captain Picard, ως καθηγητή Xavier, ως Macbeth, ως Hamlet. Εντάξει, ο Patrick Stewart είναι εξαιρετικός ηθοποιός και το δείχνει για μια ακόμα φορά σε αυτήν την τηλεοπτική παραγωγή του T.N.T. ως Scrooge. Αν και φυσιογνωμικά βρίσκεται πολύ μακριά από αυτό που φανταζόμαστε και που περιγράφει ως Scrooge ο Dickens, ο Stewart παραδίδει μια εξαιρετική ερμηνεία, συνοδεύεται από πολύ καλούς ηθοποιούς, ενώ στην παραγωγή αυτή χρησιμοποιούνται και ορισμένα ψηφιακά εφέ, που γέρασαν άσχημα μεν, αλλά παρόλα αυτά αποδίδουν πιο μαγευτικά το υπερφυσικό στοιχείο του βιβλίου.
Ενδιαφέρον σε αυτήν την παραγωγή παρουσιάζει το γεγονός πως παρουσιάζονται αρκετά σημεία του βιβλίου που άλλες ταινίες αγνοούν (για παράδειγμα, το ταξίδι στα ανθρακορυχεία και στις φυλακές).
A Christmas Carol (1938)
Σκηνοθεσία: Edwin L. Marin
Πρωταγωνιστούν: Reginald Owen, Gene Lockhart
Μια αμερικάνικη παραγωγή, που φαίνεται ότι έρχεται από το Hollywood όχι μόνο επειδή διαθέτει υψηλή παραγωγή σε σκηνικά και κοστούμια, αλλά γιατί αποδίδει με πιο ελαφρύ τρόπο το βιβλίο, παρεκκλίνει από αυτό σε αρκετά σημεία και ακολουθεί μια δική της πορεία. Τα βασικά χαρακτηριστικά της ιστορίας φυσικά και είναι παρόντα, αλλά φαίνεται ότι η ταινία έχει άλλον αέρα και έναν πιο “family friendly” προσανατολισμό.
Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα, αφού όλα λειτουργούν καλά, πλην του πρωταγωνιστή, ο οποίος έχει κακό make-up και πολλές φορές υπερβάλει στη γλώσσα του σώματος. Κατα τα λοιπά, είναι μια από τις πιο αξιόλογες μεταφορές του βιβλίου στη μεγάλη οθόνη.
A Christmas Carol (1977)
Σκηνοθεσία: Moira Armstrong
Πρωταγωνιστούν: Michael Horden, John Le Mesurier
Με διάρκεια κάτι παραπάνω από 50 λεπτά και με μηδενικό budget, αυτή η παραγωγή του BBC δεν είναι ευρέως γνωστή στο κοινό. Ωστόσο, με τη σχεδόν θεατρική της κινηματογράφηση και τα τέλεια σκηνικά (όπου υπάρχουν) και κοστούμια, αυτή η ιδιαίτερη περίπτωση μεταφοράς του A Christmas Carol αναδίδει μια σπάνια αυθεντικότητα.
Ο Michael Horden (που σε παλιότερη έκδοση υποδύθηκε τον Jacob Marley) είναι πολύ καλός στο ρόλο του Scrooge, ενώ ο απρόσμενα ρεαλιστικός είναι ο Clive Merrison στο ρόλο του Cratchit. Ιδιαίτερη περίπτωση μεν, αξιόλογη δε. Φτάνει να μπορέσετε να τη βρείτε…
The Muppet Christmas Carol (1992)
Σκηνοθεσία: Brian Henson
Πρωταγωνιστούν: Michael Caine, Dave Goelz
Εδώ έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό. Ανήκοντας στην προ-Disney εποχή (με ό,τι αυτό συνεπάγεται) και σκηνοθετημένο από τον Brian Henson, γιο του δημιουργού των Muppets, Jim Henson, το The Muppet Christmas Carol είναι ένα μιούζικαλ, με πρωταγωνιστή τον “πολύ” Michael Caine και τα πασίγνωστα και αγαπημένα Muppets. Η παραγωγή ακολουθεί αρκετά πιστά το βιβλίο, έχει όμως ένα απολύτως φιλικό προς την οικογένεια και τα παιδιά ύφος (αφήνοντας, δηλαδή, εκτός το ψυχρό και μακάβριο ύφος του βιβλίου) για μια εμπειρία ευχάριστη, ανάλαφρη και σίγουρα καλοσχεδιασμένη.
Τα τραγούδια είναι όμορφα και “πιασάρικα”, ο Caine αρκετά καλός στο ρόλο του Scrooge, το επίπεδο της γενικότερης παραγωγής πολύ υψηλό, τα εφέ εντυπωσιακά και τα σκηνικά υπέροχα. Αν αναζητούσατε μια έκδοση του A Christmas Carol για οικογενειακή προβολή, τότε εδώ πρέπει να κάνετε στάση (ή να δείτε το επόμενο)…
Mickey’s Christmas Carol (1983)
Σκηνοθεσία: Burny Mattinson
Πρωταγωνιστούν (φωνές): Alan Young, Wayne Allwine
Μικρό σε διάρκεια (περίπου 30 λεπτά), αλλά πανέμορφο, σχεδιασμένο εξ ολοκλήρου στο χέρι και με πρωταγωνιστές όλους τους αγαπημένους ήρωες της Disney (πριν τον ψηφιακό οργασμό των τελευταίων ετών…).
Εκ των πραγμάτων, λόγω μικρής διάρκειας, η έκδοση αυτή έχει “πετσοκόψει” το βιβλίο και σε πολλά σημεία κάνει… τα δικά της σε ό,τι αφορά το σενάριο, αλλά είναι τόσο γοητευτικά σχεδιασμένη και τόσο εντός κλίματος, που τέτοιες ατασθαλίες συγχωρούνται εύκολα. Όπως και το The Muppet Christmas Carol, αποτελεί και αυτό ιδανική περίπτωση για οικογενειακή θέαση.
Scrooge (1970)
Σκηνοθεσία: Ronald Neame
Πρωταγωνιστούν: Albert Finney, Alec Guinness
Συνεχίζουμε με εκδόσεις ιδιαίτερου ύφους. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα μιούζικαλ τύπου Mary Poppins, Μελωδία της Ευτυχίας και άλλων, κλασικών παραγωγών με, κυρίως, βρετανικό cast. O Albert Finney, λόγω του νεαρού της ηλικίας του, κάνει το μοναδικό στα χρονικά των μεταφορών του A Christmas Carol και υποδύεται γέρο αλλά και νεαρό Scrooge, σε μια παραγωγή όπου τα σκηνικά, τα κοστούμια, τα τραγούδια, ο αριθμός των κομπάρσων/ χορευτών και μεγάλων ονομάτων εκτοξεύονται στη στρατόσφαιρα.
Δεν θα λέγαμε ότι αποτελεί την ιδανική επιλογή για να πιάσει κανείς το νόημα του βιβλίου, αλλά ως δεύτερη ή τρίτη ταινία στη σειρά, με θέμα το A Christmas Carol, σίγουρα αξίζει να μπει στη watchlist σας.
Old Scrooge & Scrooge (1922+1935)
Σκηνοθεσία: Henry Edwards
Πρωταγωνιστούν: Seymour Hicks, Donald Calthrop
Εδώ “κλέβουμε” λίγο, αφού έχουμε συμπεριλάβει δύο ταινίες σε μία. Το κάναμε όμως, διότι πρόκειται για ειδική περίπτωση. Αρχικά έχουμε την ταινία Old Scrooge, του 1922, που ενδεχομένως να είναι η πρώτη μεταφορά του βιβλίου στον κινηματογράφο. Πρόκειται για μια παραγωγή μόλις 11 λεπτών, από την εποχή του βωβού κινηματογράφου, με πρωταγωνιστή τον Seymour Hicks, που από ό,τι διαβάσαμε μελετώντας το βιογραφικό του, ήταν ο “ειδικός” της εποχής στην ενσάρκωση του Scrooge στο θέατρο.
Λίγα χρόνια μετά και αφού ο κινηματογράφος απέκτησε φωνή, ο Hicks ενσάρκωσε εκ νέου τον Ebenezer Scrooge στην ομώνυμη ταινία του 1935. Η πρώτη ταινία βλέπεται πλέον καθαρά και μόνο για ιστορικούς λόγους, ενώ η δεύτερη έχει μια αυθεντικότητα και “ωμότητα” (που οφείλεται εν μέρει και στην εποχή που γυρίστηκε), η οποία δεν εντοπίζεται σε νεότερες παραγωγές. Είναι και οι δύο σχετικά δύσκολο να βρεθούν, αλλά αξίζει να τις αναζητήσετε τουλάχιστον για ιστορικούς λόγους.
Scrooged (1988)
Σκηνοθεσία: Richard Donner
Πρωταγωνιστούν: Bill Murray, Karen Allen
Πολύς κόσμος “λατρεύει να μισεί” αυτήν την παραγωγή του 1988, αλλά ο υπογράφων τη βρίσκει καλοδουλεμένη, με την χαρακτηριστική αφέλεια των 80s και με έναν Bill Murray ερχόμενο από το Ghostbusters και ορμώμενο προς το Groundhog Day (δηλαδή σε κέφια).
Εννοείται ότι απομακρύνεται εντελώς από το βιβλίο, αφού χρησιμοποιεί μόνο τη βασική δομή του (γκρινιάρης, εγωκεντρικός πλούσιος, που μισεί τους πάντες και τελικά αλλάζει χαρακτήρα, βρίσκοντας το αληθινό νόημα της ζωής), αλλά ο Richard Donner έχει υλοποιήσει την κεντρική ιδέα με έξυπνο τρόπο, το cast του τον βοηθάει σημαντικά (σχεδόν όλοι οι ηθοποιοί παίζουν ικανοποιητικά) και τα εφέ, αν και “practical” (το CGI ήταν άγνωστη λέξη εκείνη την εποχή) έχουν γεράσει πολύ καλά.
Scrooge (1951)
Σκηνοθεσία: Brian Desmond Hurst
Πρωταγωνιστούν: Alastair Sim, Jack Warner
Εδώ, κατά τη γνώμη του υπογράφοντος, έχουμε την απόλυτη μεταφορά του βιβλίου του Charles Dickens στον κινηματογράφο/ τηλεόραση. Πρόκειται για μια βρετανική παραγωγή του 1951 με πρωταγωνιστή τον Alastair Sim, έναν άνθρωπο του θεάτρου, που ενσαρκώνει τον Ebenezer Scrooge συγκλονιστικά. Πιο σωστά, ο Sim είναι ο Scrooge. Φτάνει να δείτε τις εκφράσεις του, τη γλώσσα του σώματος, τη θεατρικότητα με την οποία ερμηνεύει το ρόλο, την αλλαγή του ανθρώπου καθώς από μίζερος και γεμάτος κακία για τους πάντες, γίνεται μια χαμογελαστή και καλοσυνάτη ψυχή, που νοιάζεται για το καλό των συνανθρώπων του, για να διαπιστώσετε πόσο κορυφαία είναι η ερμηνεία του.
Αυτή η μεγάλη στιγμή για τον Sim συνοδεύεται από υπέροχη κινηματογράφηση, αυθεντικότατα σκηνικά, κοστούμια και τοποθεσίες, γλυκό soundtrack και πολύ καλούς υποστηρικτικούς ρόλους. Πλέον έχει κυκλοφορήσει σε DVD/ Blu-ray και (ευτυχώς) μπορείτε να βρείτε αυτήν την παραγωγή σχετικά εύκολα, ενώ αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχει και μια χρωματισμένη έκδοση, που έχει αρκετά καλό αποτέλεσμα. Αυτή είναι κατά την άποψή μας η καλύτερη μεταφορά του βιβλίου, η οποία σέβεται απόλυτα το πρωτογενές υλικό, προσθέτει 1-2 ακόμα σημεία (η ζωή του Ebenezer ως νεαρός υπάλληλος και η έναρξη της “πτώσης” του) και προσφέρει αυτούσιο το νόημα του βιβλίου.
BONUS – Blackadder’s Christmas Carol (1988)
Σκηνοθεσία: Richard Boden
Πρωταγωνιστούν: Rowan Atkinson, Tony Robinson
Ο υπογράφων θεωρεί πως η σειρά Blackadder των Rowan Atkinson (στην προ Mr. Bean εποχή του), Bel Elton και Richard Curtis είναι από τα πιο σπουδαία πράγματα που έχει δει να έρχονται από τη βρετανική τηλεόραση. Δεν είναι παράξενο, λοιπόν, που το “Christmas Special” της σειράς αυτής κέρδισε μια θέση στη λίστα μας.
Βέβαια, εδώ η ιστορία αλλάζει πολύ, αφού ο Ebenezer Blackadder της βικτωριανής εποχής είναι ένας καλοκάγαθος και αγνός άνθρωπος, που τελικά γίνεται κακός (σε κόντρα με όσα γράφει ο Dickens στο βιβλίο του), και αυτό το τρελό “twist”, μαζί με τις ξεκαρδιστικές ερμηνείες των Atkinson και Robinson και την κοφτερή σαν ξυράφι γραφή των Curtis και Elton, καθιστούν αυτό το σύντομο επεισόδιο ως must see των Χριστουγέννων.
Αυτές είναι, λοιπόν, οι προτάσεις μας για ευχάριστη θέαση ταινιών που βασίζονται στο κλασικό έργο του Dickens, για τα Χριστούγεννα. Αν μας ξέφυγε κάτι, αν πιστεύετε ότι η λίστα χρειαζόταν κάτι ακόμα, κάντε τις δικές σας προτάσεις στα σχόλια. Η ουσία, ωστόσο, είναι ότι αυτό το βιβλίο -και αρκετές από τις ταινίες που παρουσιάζονται στο άρθρο- έχουν ένα σπουδαίο νόημα μέσα τους, που είναι ικανό να αγγίξει τις καρδιές των ανθρώπων 170 χρόνια μετά από την ημέρα που εκδόθηκε. Και αυτό λέει πολλά για τη διαχρονικότητα του μηνύματός του.
